چگونه از کتاب خود مراقبت کنیم
کتاب‌ها و خواننده‌ها
از کتاب به عنوان دستگاهی برای تفکر نیز یاد شده است. ما در حاشیۀ آن یادداشت می‌کنیم، زیر جملاتی را خط می‌کشیم، در ذهن خود و یا بر روی صفحۀ کاغذ با نویسندۀ آن وارد بحث و جدل می‌شویم، لبۀ صفحات مورد نظر خود را تا می‌کنیم، تا جایی را که خوانده‌ایم با مداد علامت می‌گذاریم، هنگامی که در حین استحمام کتاب می‌خوانیم جلدش را خیس می‌کنیم، و سرانجام هنگامی که نویسنده زیاده‌روی می‌کند، این کتاب بی‌مصرف و عصبانی کننده را به گوشه‌ای پرت می‌کنیم و یا حتی بدتر از آن…
روزی نرو وُلف، قهرمان داستان‌های پلیسی رکس استات، اوراق چاپ سوم لغت‌نامۀ وبستر را دسته دسته کند و با عصبانیت به درون آتش ریخت. چرا؟
زیرا با نرمش و تساهلِ زبانیِ آن در قبال پاره‌ای از کاربردهای نه چندان دقیقِ لغات و اصطلاحات انگلیسی موافق نبود. توماس دکوینسی، نویسندۀ انگلیسی قرن نوزدهم، که بیشتر به دلیل کتاب اعترافات یک تریاکی انگلیسی‌اش شهرت دارد، از آنجا که در آن دوره هنوز دستگاه فتوکپی اختراع نشده بود و او حوصلۀ رونویسیِ بخش‌های مورد علاقۀ کتاب‌ها را نداشت، از طریق پاره کردن صفحات مزبور یادداشت‌برداری می‌کرد.
وُرد زوُرتِ شاعر از یک کارد آغشته به کره برای از هم گسستن شیرازۀ یک جلد از آثار بُرک استفاده کرد و جرج سانتایانای فیلسوف نیز در اواخر عمر برای خواندن یک کتاب آن را عملاً تکه تکه می‌کرد.
او پس از جدا کردن جلد کتاب، بخش‌های مختلف آن را بر اساس فرم‌های16 یا 32 صفحه‌ایِ تا شده جدا می‌کرد و معمولاً هنگامی که در تختخواب دراز کشیده بود، آن‌ها را می‌خواند و سپس مستقیماً به درون سطل زباله می‌انداخت!
آیا می‌توان گفت که آن‌ها در حق کتاب ظلم می‌کردند؟ پرسش دشواری است. هر یک از آن‌ها کتابِ فیزیکی را در نظر داشتند و آن را به مثابه یک محفظۀ صِرف می‌نگریستند؛ یک جعبۀ حلبیِ حاوی دانه‌های سبز شعر و خِرَد. مهم، ارزش معنویِ درون آن بود.
با این حال کتاب را می‌توان به عنوان یک شی‌ء زیبا و لذتی جاودانی نیز در نظر گرفت. کتاب‌های اولیه اشیائی مقدس تلقی می‌شدند؛ چنین نیز بودند، چرا که بسیاری از آن‌ها متون مقدس را در دل داشتند.
در تکریم آن‌ها هنرمندانی چیره دست به تذهیبشان پرداخته، تصاویری زیبا برایشان ترسیم می‌کردند. جلد کتاب از چرمِ ساخته و پرداختۀ صحافان ماهر گرفته می‌شد و معمولاً چفت و بست داشت و مُرَصّع بود. در واقع آسیب رساندن به این کتاب، جز عملی کفر آمیز، به نوع دیگری نمی‌توانست تعبیر شود.
رویکرد خوانندگان امروزی را می‌توان در حالتی بین این دو افراط و تفریط تعریف کرد. می‌خواهیم از خواندن کتاب‌هایمان لذت ببریم و در عین حال می‌خواهیم برای مدتی نیز آن‌ها را در دسترس داشته باشیم.
شاید بخواهیم کتاب‌های مورد علاقه‌مان را چند بار دیگر هم بخوانیم؛ شاید هم بخواهیم آن‌ها را برای فرزندانمان به ارث بگذاریم، و یا امیدوار باشیم که بهای برخی از آن‌ها بالا برود و خودمان – یا ورّاثمان – آن‌ها را به قیمت خوبی بفروشیم.
امروزه یک نسخه از چاپ اول تیمور لنگ و دیگر اشعار ادگار آلن‌پو که در سال 1827 به تعدادی معدود منتشر شد، دست‌کم 250 هزار دلار می‌ارزد. ولی حتی چاپ‌های تمیز متأخر نیز می‌تواند به نحو شگفت‌انگیزی ارزشمند باشد.
چاپ اولِ رمانِ موفقِ داروی عشق اثر لوییز الدریخ می‌تواند برای یک مجموعه‌دار به قیمت 200 دلار تمام شود و بهای آن هر روز هم رو به افزایش است.
حفظ و نگهداری یک کتابخانۀ خانگیِ تمیز و جذاب مستلزم اندکی توجه است و مقادیر معتنابهی فهم و شعور معمول. نه لازم است که از کتاب‌هایتان همانند یک مجموعۀ چینیِ سِوْر محافظت کنید، که صِرف حضور یک کودک در اطراف آن می‌تواند موجودیت‌اش را به خطر افکند، و نه آنکه مانند یک روزنامه با آن‌ها برخورد کنید.
از کتاب‌هایی که دارید مواظبت کنید؛ در نتیجه کتاب‌هایی خواهید داشت که ارزش حفظ کردن داشته باشند.
کتاب نو
یک کتاب نو، شکل و شمایلی برّاق و زیبا دارد و باید حتی الامکان آن را به همان صورت نگه داشت. یک کتابِ منتخبِ «باشگاه کتاب ماه» معمولاً در یک چنین وضعیتی به دست خواننده می‌رسد.
ولی بسیاری از مشترکان آن باشگاه، از جاهای دیگر نیز کتاب می‌خرند. در این صورت، بد نیست که یکی دو راهنمایی ارائه شود.
پیش از خرید یک کتاب نو، آن را با دقت بررسی کنید. نسخه‌ای را انتخاب کنید که روکشی تمیز و برّاق و بدون تاخوردگی داشته باشد.
چرا جنس معیوب بخریم؟ معمولاً فروشنده کتاب شما را می‌پیچد ولی اگر چنین هم نکند، کیسه‌ای طلب کنید. کیسه از کتاب شما تا منزل مراقبت می‌کند.
دقت کنید که این گنج نویافته را در سبد خرید خود، کنار مثلاً یک بستۀ پنیر نیندازید! اگر هم در راه گرفتار باران شدید از این که کتاب شما در کیسه‌ای پلاستیکی قرار دارد، شکرگزار باشید.
وقتی که به خانه رسیدید، اگر روی کتاب شما برچسب قیمت قرار دارد، آن را با دقت بکنید؛ چرا که چسب می‌تواند کتاب شما را لک کند.
اگر کتابخانۀ خود را نوعی سرمایه‌گذاری تلقی می‌کنید و کتاب را در کنار لذت مطالعه، به حساب ارزش بالقوۀ آن در آینده نیز خریداری می‌کنید، سعی کنید که فقط چاپ اول‌ها را بخرید، چرا که فقط آن‌ها با احتمال افزایش قیمت روبه‌رو هستند.
خریداران و مجموعه‌داران، به گونه‌ای تنگ نظرانه، فقط به چاپ اول کتاب‌ها توجه دارند و تازه در سال‌های اخیر است که پژوهشگران کتاب‌شناسی، اهمیت چاپ‌های بعدی را در درک و فهم بیشتر تاریخ نشر کتاب متذکر شده‌اند.
برای مثال می‌توان از چاپ دوم کتاب تمام مردانِ شاه رابرت پِن وارِن یاد کرد که بدون روکش می‌تواند حدود 10 دلار به فروش برسد، حال آنکه چاپ اولش – آن هم بدون روکش – می‌تواند بین 50 تا 100 دلار خرید و فروش شود و ارزش آن با یک روکش تمیز و دست نخورده نیز بین 750 تا 1000 دلار است.
برای بررسی آنکه کتابی «چاپ اول» است یا خیر، می‌توان به صفحۀ شناسنامۀ آن رجوع کرد که یا مشخصاً «چاپ اول» بودن آن ذکر شده و یا در صورت عددی بودن مشخصات کتاب، با شمارۀ 1 مشخص شده است.
اگر هم این اطلاعات را ملاحظه نکردید، تاریخ مندرج در صفحۀ عنوان را با تاریخ مندرج در شناسنامۀ کتاب مقایسه کنید؛ اگر آن‌ها با هم مطابقت داشتند، کتاب مزبور احتمالاً یک «چاپ اول» است.
هر چند این قاعده در مورد بسیاری از کتاب‌های قدیمی‌تر نیز صدق می‌کند، ولی با توجه به روش‌های مختلفی که در ثبت مشخصات کتاب‌ها به کار رفته است، شاید لازم شود که برای تدقیق این امر به روش‌های دیگری نیز متوسل شویم؛ از جمله مراجعه به مراجع کتاب‌شناسی و تجارب حاصل از مراجعۀ مکرر به مراکز خرید و فروش کتاب‌های دست دوم.
معمولاً اگر یک داستان یا زندگینامۀ جدید را به محض انتشار می‌خرید، می‌توانید مطمئن باشید که یک «چاپ اول» خریده‌اید.
ولی فرض کنیم که مصمم شده‌اید که کتاب جنجالی و جدید گل سرخ تحمل ناپذیر تنهایی اثر اومبرتو گارسیا کوندرا را به دست آورید که مدتی است منتشر شده و نسخۀ موجود در ردیف اول کتابفروشی، نسخه‌ای متأخر است.
چه باید کرد؟ پشت ردیف اول کتاب‌ها را هم نگاه کنید؛ گاهی اوقات یک نسخۀ چاپ اول هنوز هم در آن گوشه‌ها موجود است؛ در غیر این صورت یک کتابفروشی دیگر را امتحان کنید.
قسمتی از کتاب چگونه از کتاب خود مراقبت کنیم؟ در نشر جهان کتاب
