شعر جنگ به روایتی دیگر

شعر جنگ به روایتی دیگر

سوری احمدلو

 

 

 

 

 

 

 

این جهان جنگ است کل چون بنگری       

ذره با ذره چو دین با کافری

جنگ فعلی هست از جنگ نهان            

زین تخالف آن تخالف را بدان

 

 

گر چه تعریف واحدی از جنگ وجود ندارد، اما تعاریف مختلف بیانگر خشونتی سازمان یافته است که اغلب شروعش با حکام است ولی عواقب پایان ناپذیرش بر توده ی مردم ، حکایتی است که در مورد جنگ تحمیلی عراق علیه ایران نیز مصداق پیدا می کند.

نویسنده در شروع کتاب از آثار مخرب آن هشت سال که بر اثر تخریبات گسترده و حملات راکتی بین دو شهر تهران و بغداد صورت گرفت می گوید و این که رفته رفته این جنگ با رشادت و موج یورش سربازان و جوانان به جبهه های جنگ ، شکل حماسی به خود گرفت .

(در شعرهای دوره ی نخست جنگ به روایت غیر رسمی (تا حدود آزادی خرمشهر در خرداد 1361) علاوه بر بیان رنج ها و اندوه های مرتبت با جنگ ، جنبه ی حماسی نیز در سروده های شماری از شاعران این روایت موکد شده است.

به عبارت دیگر، هم از ویرانی ها و کشتارها نشانه هایی در شعرها دیده می شود و هم از کوشش سربازان و رزمندگان در دفاع از سرزمین و مردمان خود. علاوه بر این ، در آثار برخی شاعران، مشکل انسانی جنگ، و نه حالت آرمانی شده ای از آن، جلب نظر می کند.) ص 15

کتاب شعر به روایت غیر رسمی، به قول نویسنده برگ هایی فراموش شده از شعر شاعران دوران جنگ ایران و عراق است که در مدت بیست سال سروده شده است و شامل شعرهایی از سال 1359 تا 1379 یعنی حاصل بیست سال شعر فضای ملتهب جنگ و بعد از جنگ است که در تورق این کتاب نسبتا قطور ، ما را به آن فضا می برد و هرچه بیشتر تصویر جنگ و خشونت های ناشی از آن را آشکار می کند، سروده هایی که با شعری از زنده یاد عمران صلاحی شروع می شود و بی شمار شاعرانی را شامل می شود که از پرداختن به موضوع جنگ شانه خالی نکردند.

(در کنار پیاده رو مردی/ کاغذ ضد نور می گیرد/ تا شبانگاه/ نور را از پشت آن کند مخفی/ بمب در آسمان چو جانوری/ می کشد بو و می رود همه سو/ نور در لانه می شود پنهان/ مردمان ضد ظلمت اند ولی/ کاغذ ضد نور می گیرند/ تا نیفتد به دست دشمن، نور/ تا شود هردو چشم دشمن ، کور) عمران صلاحی ص21

شک نیست که شعر بعنوان یک رسانه تمام ضرورت های زندگی اجتماعی دوره های مختلف زندگی را  در ساختاری از واژه ها و رخدادها  بیان می کند. این رسانه که سوژه ها و ابژه ها را با بیانی بلاغی در هم می تند و بر مبنای نماد ها و تمثیل ها ، اسطوره و صنایع ادبی پیش می رود از آفرینش هنری در مورد جنگ نیز باز نمی ایستد .

به اعتقاد نویسنده آثار مختلفی دردوران جنگ ایران و عراق و در حوزه ی شعر توسط شاعران جوان و میانسال در موضوع جنگ انتشار یافته است که متمایل به ایدئولوژی مذهبی- سیاسی است که از آن به (شعر جنگ به روایت رسمی) می توان نام برد.

که اغلب مفهوم دفاع از وطن و مفهوم اسلام و مذهب تشیع با گرایش انقلابی دارند. مابقی شاعرانی که از نخستین روزها به نشر آثار خود به روایتی غیر از ایدئولوژی مستقر با محتوای جنگ پرداختند را در زمره ی ( شعر جنگ به روایت غیر رسمی) به حساب می آورد و کتاب حاضر اهتمامی است به زنده کردن  این برگ های فراموش شده درتاریخ ادبیات ایران.

شعرهای دوره ی نخست جنگ در روایت غیر رسمی ، هم اندوه جنگ را بیان می کند و هم برخی جنبه ی حماسی پیدا می کنند به این معنی که نزد بعضی شعرا، علاوه بر پرداختن به کشتار و ویرانی ، آن احوال آرمانی رزمندگان هم مد نظر گرفته می شود ، اما  بعد از آزادی خرمشهر، کم کم از بازتاب های مستقیم جنگ در شعر شاعران دسته ی اخیر کاسته می شود.

برای نمونه در شعر سیمین بهبهانی آن شعرهای شاخص میهنی جای خود را به اشعار انتقادی از ادامه ی جنگ می دهد :

دزفول در آتش می سوخت، ابلیس تماشا می کرد

آتش پی افزون خواری، با حرص دهان وا می کرد

یا  این سروده:

اخبار تازه چه داری؟ امروز نوبت شیر است

-خوب است ، خوب تر از این… سیگار و چای و پنیر است

ده شاعر شعر جنگ به روایت رسمی که بیشترین شعرها را در این موضوع سروده اند عبارت اند از : حیدر رقابی ، منصور اوجی ، سیمین بهبهانی ، خسرو فرشیدورد، احسان طبری، فرشته ساری ،مهدی اخوان ثالث ، نیر سعیدی ، کاوه گوهرین و کاظم سادات اشکوری

(به نظر می رسد تنی چند از شاعران روایت غیر رسمی مانند رضا براهنی ، منصور اوجی، محمد مختاری ، کاظم سادات اشکوری، شمس لنگرودی ، محمدعلی سپانلو ، فرشته ساری ، احمد رضا احمدی ، بهزاد زرین پور ، حافظ موسوی و چند تن دیگر از مسیر تجربه های ذهنی شده ، گاه در وزن های نیمایی و اغلب در زبان شعر منثور، به جنگ نگریسته اند. ) ص17

کتاب با مجموعه ای از شعر شاعران مختلف در تاریخ های مختلف این بیست سال که در مورد بعضی از آنها به تاریخ درج شده در ذیل شعرها استناد کرده اند و آن را در زمره ی این سالها به حساب آورده اند .شعر جنگ به روایت غیر رسمی نزدیک به چهارصد صفحه گرد آوری شده که خالی از لطف نیست این دوره ی شعری را که تاریخ چندساله ی جنگ و نا امنی آن سالهاست تورقی کرده باشیم که خاطرات سالهای سپری شده ی عمر خود ماست .

این مجموعه  با شعر زیبایی از حافظ موسوی که (بند آخر) آن را در اینجا می خوانید پایان  می گیرد .

(جنگ تمام شده است / زیرزمین هامان از خرت و پرت های اضافی زندگی مان لبریز است/ ما بی وقفه به اداره می رویم/ بچه هایمان را بزرگ می کنیم/ و به یاد می آوریم / دست هایمان را که در اعماق تاریکی/ در هم گره شده بود.) ص 376

 

 

شعر جنگ به روایت غیررسمی (برگ‌هایی فراموش‌شده از تاریخ ادبیات ایران: 1379-1359). کامیار عابدی. تهران: جهان کتاب، 1401. 384 ص. 1400000 ریال.