محمود توکلی: سیمایی ناشناخته در «نهضت ملّی ایران»

تاریخ معاصر ایران از نیمهٔ دههٔ 30 تا نیمهٔ دههٔ 40 تکاپوهای سیاسی مختلفی را شاهد بود. در میان گرایشی که با نام «نهضت ملّی ایران» شناخته می‌شد، تلاش‌هایی برای بازاندیشی و نظریه‌پردازی‌ دیده می‌شود. اگرچه همهٔ این کوشش‌های فکری غنای همسانی ندارند ولی تأثیر برخی، به‌ویژه آن‌هایی که با آموزه‌های دینی یا سوسیالیسم ‌دموکراتیک پیوند می‌خورند، تا سال‌ها بر نیروهای سیاسی ایران باقی می‌ماند.

در طیف نیروهای چپ نیز برخی همچنان به راه حزب تودهٔ ایران رفتند. شماری، سرخورده از سیاست‌ها و شیوهٔ رهبری حزب، در پی اصلاح و بازسازی آن برآمدند. افرادی هم یکسره از آن فاصله گرفتند، گذشته را نقد کردند و جویای راه‌های تازه‌ شدند. محمود توکلی دارستانی از این دسته است…

هدف این کتاب ارائهٔ سرگذشت توکلی (در حدّ اطلاعات موجود)، چکیده‌ای از بحث‌های مفصّل او و ارائهٔ طرحی از سیمای مردی است که از جوانی دل به آرمانی سپرد و امیدهایی داشت که به آن‌ها وفادار ماند. او شهامت آن را داشت که گذشتهٔ خود و حزبش را نقد کند، برخلاف جریان آب شنا کند و بدون هراس از تکفیر، نظریاتش را منتشر سازد.

او بر ‌شماری از دوستان و شاگردانش اثر گذاشت و با دیدگاه‌های متفاوت و گاه نامتعارف خود، آن‌ها را به فکر واداشت.