جهانکتاب در آذرماه 1380 برنده جایزه «بنیاد پرنسکلاوس» (هلند) شد.
نوشته زیر از استاد ایرج افشار در ویژهنامهای به چاپ رسید که آن بنیاد در معرفی برگزیدگان سال 2001 منتشر کرد.
داستان
«سخن خوب ز گوینده خاموش»
ایـرج افشـار
ناصر خسرو متفکر آزادمنش و شاعر بزرگ زبانفارسی (394 – 481 ق) در بیتی زیبا و ژرفنگرانه گفته است:
گوینده خاموش به جز نامه نباشد
بشنو سخن خوب ز گوینده خاموش
مقصود او از «گوینده خاموش» کتاب است. پس کتاب خوب برای آن که مضامیناش میان مردمان ملل مختلف پراکنده شود و از سخنان خوباش دوستداران بهرهور شوند، معرّف لازم دارد.
در روزگار کنونی که تعداد کتابها بسیار زیاد است و به زبانهای متنوع در چهارگوشه جهان نشر میشود طبعن مجلههای نقد و معرفی کتاب بهترین وسیله در رسانیدن خبر انتشار کتابها و نشان دادن خوبی و بدی آنها به همگان است. نشریه جهان کتاب که چند سال است به زبان فارسی در شهر تهران نشر میشود چنین خادمی است و چنین وظیفهای را برای خود تعهد کرده است. این نشریه برای همه فارسیزبانان کتابخوان، خواه آنها که در ایران و خواه آنها که در افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان زندگی بومی دارند و هم چنین گروههایی که در شهرهای امریکا، اروپا، استرالیا و دیگر بلاد عالم پراکنده شدهاند، پیامآور اخبار و اطلاعات دست اول مربوط به کتابهایی است که کتابخوان حرفهای بدان نیازمند است.
جهانکتاب نشریهای است که به شکل و شمایل خوب و صفحهآرایی دلپذیر در زمینه کتابشناسی، نقد کتاب، اطلاعات کتابخانهای و صنعت نشر، عمدهترین و تازهترین نکتههای مفید و به کارآمدنی را در اختیار کتابداران و جامعه متفکر میگذارد. هیچ کتابداری ــ در هر اقلیم که باشد ــ اگر مکلّف به گردآوری کتابهای قلمرو زبانفارسی است از این نشریه بینیاز نیست.
این نشریه در صدوسیودو شمارهای که در مدت شش سال منتشر کرده، کوشیده منتشرکننده مقالات خواندنی، دقیق و اطلاعدهنده باشد و توانسته است واگوکننده سخنهای خوبی باشد که از کتابهای چهارگوشه جهان به دستآمدنی است. این نشریه نه تنها معرّف کتابهای برجستهای است که از زبانهای دیگر به زبان فارسی ترجمه و منتشر میشوند، بلکه گاهبهگاه کتابهای مهم زبانهای دیگر را مستقیمن به نقد و معرفی در میآورد و اندیشههای متفکران ملل دیگر را به فارسیزبانان میشناساند. این گونه نوشتهها برای آگاهی و همسخنی کتابخوانان در زبان فارسی با جریانهای ادبی و فکری نوین جهان اهمیت دارد و گویای ارزشمندی نشریه جهانکتاب است.
جهانکتاب به چند زمینه اساسی منظمن متوجه است و از اهمّ آنها تاریخ یکصدساله اخیر و جریانهای پیشرو در ادبیات معاصر زبانفارسی است. به گونهای دیگر باید گفت که نسل جوان مورد عنایت و در منظر اوست. نسل جوان برای این مجله هم نویسنده است و هم مخاطب.
نقدهایی که از کتابهای تاریخ معاصر میشود طبعن به ملاحظه آن است که نسل جوان جویای دانستن راز تحولات و چگونگی درونی پیشامدهایی است که از آغاز قرن بیستم در ایران روی داده است. نهضت مشروطیت (1324 ق)، ورود قوای متفقین (1320) و نهضت ملّی شدن نفت (1329) سه نقطه اصلی حیات ملّی ایران است. این نشریه اغلب کتابهایی را که مرتبط به این جریانات و مسائل پیوسته بدانها یا برآمده از آنهاست نقد و بررسی کرده است.
نقد شعر و داستان معاصر ایران و دیگر ژانرهای ادبی هم از موضوعاتی است که نویسندگان جهانکتاب خوانندگان خود را با نوشتههای پرمعنی بهرهور میکنند. بیگمان این مجله یکی از عوامل خوب برای آشنا شدن با جریانهای عمده ادبی در میان ایرانیان است. توجه داشتن نشریه به این گونه زمینهها حکایت از آن دارد که جهان کتاب مجلهای است زنده و تازه.
بخشی از صفحات این مجله گاهبهگاه به مسائل مربوط به «نشر» اختصاص دارد و در این روزگار که بر تعداد ناشران ایران به صورت افسانهای افزوده شده است، پرداختن به چنان مباحثی حکایت از وقوف و بینش روشن گردانندگان جهانکتاب نسبت به آینده این حرفه دارد؛ آنها میکوشند که ناشران را متوجه به وظایف اساسی فرهنگی کنند. مقالاتی که درباره قوانین نشر و جنبههای متنوع آن در این مجله به طرح و شرح در میآید هم آموزنده است و هم انتقادی.
این نشریه مجلهای خبری هم هست. نه تنها خوانندگان را از انتشار کتابهای جدید اعم از خارجی و ایرانی (به چند صورت: نقد مفصل، معرفیهای کوتاه، معرفیهای کتابشناسانه و معرفیهای خبرگونه) آگاه میسازد، بلکه وفیات نویسندگان، محققان، شاعران و ایرانشناسان را در اوراق خود به ثبت میرساند.
مطالعات ایرانی از بخشهایی است که جهانکتاب از آن غافل نیست. پردازندگان مجله میدانند که ایران و ایرانشناسی در روزگار کنونی پیوستگی یافته است. جامعه علمی ایران نیازمند است که از گذشته دراز حیات و جوانب متنوّع زندگی فکری و مدنی خود آگاه باشد و اینگونه مطالب را باید از تحقیقات ایرانشناسی دریافت. ایرانشناسی از میدان شرقشناسی راه خود را جدا ساخت و اکنون در ایران موسسات و افراد متعددی هستند که به مباحث متنوع در این رشته میپردازند. این نشریه همواره از معرّفان اهمّ آثار شایستهای بوده است که در این رشته منتشر میشود، خواه کتابهایی که به زبانفارسی است و خواه به زبانهای دیگر. این نوشتهها و نقدها برای ایرانشناسان کشورهای دیگر هم نکتهآموز است. تنوّع مطالب نشریه یکی از شگردهایی است که مجله را جذّاب و خواندنی ساخته و کتابدار و نویسنده و کتابخوان و جویندگان مطالب ایرانشناسی و پژوهندگان مباحث فکری و تعقلی را دلبسته به خود کرده است. من که نخستین نشریه موسوم به کتاب (1311) و چند نشریه معدود خاص نقد و معرفی کتاب به زبانفارسی را میشناسم و همه به مدتهای کوتاه منتشر شدهاند و جز آن، خود بیستویکسال (1337 – 1357) گرداننده مجله راهنمای کتاب بودم، خوب میدانم که فایده تنوّع در بخشهای جهانکتاب چه تاثیری در پرورش ذوق نویسندگان جوان و چه اهمیتی برای گسترش فنّ نشر و دایره اطلاعرسانی دارد. خودم بیتابانه همه ماه منتظر آن هستم.
در جهانکتاب اعلان برای کتاب هم درج میشود. ولی ذوق مدیران این نشریه در اعلانآرایی طوری است که خواننده مجله به آسانی از آنها نمیگذرد. اعلانها را به دلپذیری میخواند. اعلانها در این مجله فقط جنبه بازرگانی ندارند. پرتو فرهنگی از آنها میدرخشد.
تصور میکنم جهانکتاب نخستین نشریه به زبانفارسی و چاپ ایران است که توانسته در صحنه فرهنگی بینالملل به این افتخار برسد و از آن معرفی شایسته به عمل آید. بدین مناسبت من میبالم که خواننده اوراقی هستم که مورد تحسین و قدردانی قرار گرفته است. تشخیص تشویقآمیز این تشکیلات موجب معرفی بهتر و گستردهتر آن به فرهنگدوستان جهان خواهد بود.
ادامه مطلب را میتوانید در مجله شماره391 جهان کتاب بخوانید.