درآمدی بر جامعه‌ شناسی فرهنگی نظرها و نظریه‌ ها

دیباچه کتاب درآمدی بر جامعه شناسی فرهنگی:

فرهنگ چیست؟ این‌که همهٔ مردم به‌گونه‌ای هرروز از آن نام می‌برند و گاه کسی را به داشتن فرهنگی متعالی تحسین می‌کنند و گاه دیگری را بی‌فرهنگ می‌خوانند و او را خوار می‌شمارند، چقدر به حقیقت نزدیک است؟ آیا اصولاً سنجهٔ واحدی برای ارزیابی و اندازه‌گیری فرهنگ وجود دارد؟

فرهنگ، مفهومی مبهم و گاه پر تناقض است و به همین جهت به نسبت جوامع گوناگون، معیارهای متفاوتی دارد. ولی مجموع تعاریف این واژه، آن‌چه همه ارزش‌ها و هنجارها را در خود ثبت می‌کند و می‌تواندمعرّف فرهنگ به عنوان عنصری نجات بخش باشد، مفهوم «حفظ ارزش‌های انسانی» است. با این تعریف، تاریخ روشنفکری جهان، به‌گونه‌ای در تلاش برای اعتلای آن خلاصه شده است.

به این ترتیب، روشنفکر خود را در تعهدی پایان ناپذیر قرار می‌دهد، تعهدی که در قبال جامعه به عهده می‌گیرد، او را وا می‌دارد که به شکل بی‌واسطه‌ای با مردم و جامعه پیوند برقرار کند. اما طی دو قرن اخیر یا لااقل از اواسط قرن هجدهم که مفهوم «روشنفکر» مصطلح شده است، جنان با مفهوم «نخبه» آمیخته که آنان را به ناگزیر از بطن مردم و جامعه دورکرده است. اما واقعیت این است که نخبگان، بویژه نخبگان فرهنگی (اعم از نویسندگان، شعرا و هنرمندان…) باید حافظان منافع جامعه با اتکّا به برابری همهٔ مردم باشند. در این صورت مفهوم روشنفکری ربط وثیقی با دموکراسی می‌یابد.

با پیوند فرهنگ و دموکراسی، بدیهی است که به عقیدهٔ مارکسیست‌ها، «فرهنگ نباید مایملک بورژوازی باشد.» بلکه به گفتهٔ لی‌وس، فرهنگ باید قائم به‌ذات و مستقل باشد، (لزلی جانسون، 1402: 152)

با این تفاسیر، در جامعه‌شناسی فرهنگی، گویی زبان فرهنگ برای پیشبرد دموکراسی و بهروزی جامعه است.

در این کتاب کوشیده‌ام عقاید نام‌آوران این عرصه را به‌گونه‌ای شرح دهم که راهگشا و مشوق خواندن آثار خود آنان باشد. عمده‌ترین مطالب و کلیدواژه‌های جامعه‌شناسان را در موضوع فرهنگ آورده‌ام؛ مطالبی که طی سال‌های متمادی تدریسم در دانشگاه به‌نظر می‌رسید که شرح آن‌ها به فهم نظریات، کمک بیشتری می‌کند.