شورش خراسان و صولت السلطنه هزاره

یکی از پی‌آمدهای برکناری رضاشاه و فروپاشی تشکیلات انتظامی کشور در جریان وقایع شهریور 1320، بروز رشته‌آشوب‌ها و شورش‌های اعتراض‌آمیزی در نقاط مختلف کشور و به‌ویژه مناطق عشایری آن بود. در خراسان نیز صولت‌السلطنۀ هزاره توانست با تکیه بر سوابق تاریخی ایل هزاره و همچنین بهره‌برداری از زمینة مساعدی که جور و ستم نظام پهلوی برجای گذاشته بود، نه‌تنها عشایر شرق و شمال و غرب خراسان، بلکه بسیاری از دیگر اقشار مردم را نیز برانگیزد و برای مدت زمانی کوتاه در زمستان 1320 بر بخش گسترده‌ای از خراسان حکمروایی کند.

این شورش که با توجه به برخی جوانب آن چون اعلامیه‌های صولت‌السلطنه در آن ایام از مواضع بالنسبه تندی برخوردار بود، از جمله بسیار وقایع و حوادث مهمی است که در مجموع کل تاریخ این دیار را تشکیل می‌دهند و جز از طریق بازیابی و شناخت تک‌تک آنها امیدی به درک و فهم تحولات تاریخ معاصر ایران نمی‌توان داشت.

در این بررسی پس از اشارة مختصری به گذشتة‌ ایل هزاره و نقش آنها در تاریخ معاصر خراسان، نخست شورش زمستان 1320 و نحوۀ شروع، گسترش و بالاخره خاتمه یافتنش مورد توجه قرار گرفته ، سپس بخشی نیز به پایان کار صولت‌السلطنه اختصاص یافته است. در میان رشته‌ شورش‌هایی که پس از شهریور بیست دامنگیر ایران شد، ماجرای صولت‌السلطنه را می‌توان در مقایسه با تحولات مشابه در آذربایجان و کردستان و فارس، ماجرای بالنسبه جمع و جوری محسوب داشت. زیرا این حرکت مدت زمان کوتاهی بیش ادامه نداشت و اسناد نسبتاً قابل توجهی از آن برجای مانده است…